کودکان در این دوره نیازمند راهنمایی‌های والدین و اطرافیان خود هستند تا طی مسیر رشد بتوانند احساس آرامش و آسایش کنند که این رضایت‌خاطر، آن‌ها را به سوی انتخاب درست در آینده هدایت کند؛ اما در مواردی، نابسامانی‌هایی در دوره رشد و تربیت کودکان به وجود می‌آید که باعث فراموش شدن جایگاه حساس کودکان در جامعه خواهد شد و پیامدهای بسیار جدی را در آینده به همراه خواهد داشت.
تعریف دوره کودکی
کارشناسان دوره کودکی را به سه بخش تقسیم کرده‌اند؛ از زمان انعقاد تا لحظه تولد، جنین گفته میشود لحظه‌ای که کودک به دنیا می‌آید، نوزاد گفته میشود، تا زمانی که هفت‌سالگی را تمام نکرده غیرممیز نامیده میشود، تا وقتی‌که ۱۲ سالگی را تمام نکرده باشد، ممیز و تا زمانی که ۱۸ سالگی را تمام نکرده باشد، نوجوان گفته میشود.
در فقره اول ماده چهارم قانون رسیدگی به تخلفات کودکان چنین آمده است: «کودک» شخصی است که هجده‌سالگی را تکمیل نکرده باشد. از نظر ماده ۱ کنوانسیون حقوق کودک نیز، کودک به کلیه افراد انسانی اطلاق میشود که زیر ۱۸ سال باشند.
حقوق کودکان
از نظر قوانین حقوق بشری و جامعه‌شناسان، تأمین خوراک و تغذیه مناسب، تحصیل و تعلیم، فراهم شدن زمینه تفریح و بازی، پرهیز از خشونت و اذیت و آزار کودکان، احترام به مقام کودک، استراحت کودک، هویت‌بخشی مناسب برای کودک، نطفه مشروع، حفظ هویت فرهنگی، زبانی و ارزشی کودک، رسیدگی به مشکلات و بیماری‌های کودک، پیوستن به خانواده و نسب درست برای کودک، از مهم‌ترین حقوق آنان است.
در قوانین اساسی جمهوری اسلامی افغانستان توجه بسیار زیادی به حقوق کودک شده است. در ماده «بیست‌وسوم» قانون اساسی ذکر شده است که «زندگی موهبت الهی و از حقوق طبیعی هر انسان است.» کودک به علت انسان بودن از این حق برخوردار است و هیچ‌کس حق ضایع کردن آن را ندارد.
در ماده بیست‌و‌نهم این قانون ذکر شده است که «تعذیب انسان ممنوع است و هیچ‌کس حق ندارد انسان دیگر را شکنجه و عذاب کند.»
اما متأسفانه در جامعه کنونی برخلاف دستورات قانون نسبت به حفظ و صیانت حقوق کودکان رفتار میشود و کودکان در دوره‌ای که نیازمند تحصیل و کسب مهارت‌های ابتدایی هستند، دچار یک تزلزل روحی و روانی شده و از مسیر آینده خوب منحرف می‌شوند. والدین و اطرافیان نقش بسیار مهمی در رعایت حقوق کودکان را دارند.
ماده «چهل‌ونهم» قانون اساسی به‌صراحت بیان می‌دارد که تحمیل کار اجباری برای کودکان ممنوع است و هیچ جوازی در قبال کار کردن کودکان صادر نشده است. اما متأسفانه در جامعه شاهد این هستیم که خانواده‌ها، کودکان خود را مجبور به کارهای سخت و دشوار می‌کنند و این از نظر قانونی جرم محسوب شده و آسیب‌های فراوان روحی را در روح و روان کودکان خلق می‌کند در چنین شرایطی کودکان از داشتن آینده روشن سهم چندانی نخواهند داشت؛ بلکه آینده آن‌ها به سوی تباهی کشانده خواهد شد.
از جانب دیگر در کنوانسیون جهانی حقوق کودک، نام و ملیت، آزادی عقیده، آزادی بیان و خواسته‌های کودک، حفظ حریم کودک، دسترسی آنان به اطلاعات موردنیاز، تعلیم و تحصیل، توجه به کودکان معلول، درک موقعیت و شناسایی استعداد کودک، جلوگیری از سوءاستفاده جنسی از کودک، مجازات عاملان خریدوفروش کودک، توان‌بخشی به کودکان، از مهم‌ترین حقوق کودکان به شمار می‌رود.
در بند دوم ماده دوم پیمان حقوقی کودکان در یونیسف آمده است که کودکان مانند والدین خود دارای حقوقی هستند و کشورهای هم‌پیمان با کنوانسیون‌ها، باید حقوق کودکان خود را در همه زمینه‌ها رعایت کنند.
در بند یک ماده ۳۱ آمده است که استراحت، تفریح، بازی و فعالیت‌های خلاق، حق هر کودک است و نباید کسی مانع آن شود. در بند دوم ماده دوم این پیمان آمده است که والدین باید بعد از تولد کودک، برایش شناسنامه بگیرند و نام، ملیت و تاریخ تولدش ثبت شود.
در بند اول ماده هجدهم نیز آمده است که پدر و مادر اولین کسانی هستند که مسئول رشد و تکامل کودک هستند و باید وظایف خویش را ادا کنند. کودکان حق دارند در کنار والدین خود زندگی کنند و از تمامی نعمت‌ها و امکانات زندگی برخوردار باشند. هیچ‌کس حق آزار و اذیت کودکان را ندارد و نمی‌تواند کاری را بر آنان تحمیل کند؛ اما با این وجود، در افغانستان با وجود ملحق بودن دولت به کنوانسیون‌های حقوق کودک؛ ولی بازهم حقوق کودک به شکل گسترده نقض میشود.
موارد نقض حقوق کودکان در افغانستان
نقض حقوق کودکان در افغانستان پدیده‌ای انکارناپذیر است. همان‌طور که گفته شد کودکان دارای روحیات حساسی هستند که اگر نادیده گرفته شود پیامدهای خطرناکی در جامعه به دنبال خواهد داشت. در جامعه افغانستان حقوق کودکان بسیار نادیده گرفته شده است. ما در سراسر کشور شاهد صدها هزار کودکی هستیم که در سرک‌ها و کوچه‌ها مشغول به کارهای کاذب هستند به‌طور حقیقی این‌ها می‌بایست در بستر تعلیم و تربیت مشغول به فعالیت شوند تا بتوانند آینده‌ای روشن برای خود و درنهایت برای جامعه به ارمغان آورند.
متأسفانه بخشی از کودکان دختر متحمل ازدواج اجباری از سوی خانواده می‌شوند از طرفی کودکانی هستند که دچار رنج و محنت عظیم مهاجرت شده‌اند که با فرازونشیب‌های این وضعیت در حال دست‌وپنجه نرم کردن هستند و این خود می‌تواند باعث تباهی جامعه کودکان در کشور شود.
دیگر مواردی که باعث این تباهی میشود کارهای شاقه و اجباری است. قرار دادن کودک در مکان‌های ترسناک، محروم کردن کودک از تعلیم و تربیت، وادار کردن کودک به کارهای شاقه و اجباری، محروم شدن کودک از تفریح و بازی سالم، اخراج از منزل و طرد کودک، ممانعت از حضور کودک در مجالس، مسخره کردن کودک، تحقیر کودک، ملامت کردن کودک نزد دیگران، بی‌توجهی والدین به نظافت، تغذیه، تعلیم و تربیت و پوشاک کودک، بی‌توجهی در مورد نیازمندی‌های کودک، بهره‌کشی نامعقول، توقعات بی‌جا و بالاتر از توان کودک، استفاده جنسی از کودک، ازدواج‌های اجباری و زیرسن، خریدوفروش کودک به بهانه ازدواج، محروم کردن کودک از آغوش گرم مادر، استفاده نادرست از داروهای خواب‌آور، خشونت و جنگ والدین در حضور کودک، کتک‌زدن و تنبیه‌کردن کودک، از مهم‌ترین نشانه‌ها و موارد نقض حقوق کودکان در افغانستان است.
پیامدهای نقض حقوق کودکان
در نقض حقوق کودک عوامل متعدد نقش دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بی‌سرپرستی، بلاهای طبیعی، تبعیض جنسی و قومی، بی‌سوادی والدین، فقر و مشکلات اقتصادی، تغذیه نامناسب، آلودگی‌های محیطی، والدین معتاد، مشکلات ناشی از طلاق، بی‌توجهی مسئولان دولتی در خصوص حمایت از کودکان. این عوامل مهم باعث افزایش نقض حقوق کودک در کشور شده است. نقض و نادیده گرفتن حقوق کودکان، به هراندازه و توسط هر ابزاری که باشد پیامدهای بسیار سنگینی به دنبال خواهد داشت؛ زیرا کودکان امروز، رهبران و بزرگان فردای جامعه هستند. امروز نباید آینده آنان را مانند روزگارشان سیاه کنیم.
بررسی جایگاه کودکان از منظر قوانین نافذه در کشور به علت اهمیت دوره کودکی، آسیب‌پذیری کودکان، تفاوت دنیای کودکان با بزرگ‌سالان، بسیار مهم و ضروری است. نقض حقوق کودکان در افغانستان و کار کردن آنان به‌صورت غیرقانونی، پیامدهای بساری را برای دولت و خانواده‌ها در قبال دارد؛ زیرا افغانستان به کنوانسیون جهانی حقوق کودک ملحق شده و تعهدات بزرگی را در این خصوص به جامعه جهانی سپرده است؛ اما دولت در طول سال‌های گذشته، ناکامی بزرگی را قسمت تأمین حقوق کودکان تجریه کرده و نتوانسته است گزارش‌های ادواری را به جامعه بین‌الملل تقدیم کند.
البته راهکارهای متعددی نیز وجود دارد تا بتوان وضعیت نابسامان کودکان را از بین برد مانند قراردادن امکانات از سوی دولت برای کودکان در جامعه، آموزش والدین برای تربیت فرزندان خود توسط رسانه‌ها، برپایی همایش‌های رایگان از سوی دولت برای اطلاع‌رسانی در رابطه با نحوه برخورد صحیح با احساسات کودکان، مراقبت جدی از رفتار و اعمال کودکان، شناسایی خانواده‌های کودکان کارگر و ارائه معلومات برای آنان در مورد حقوق کودکان‌شان و حمایت جدی دولت از سازمان‌های فعال مدافع حقوق کودک در کشور، از مهم‌ترین راهکارها برای بهبود وضعیت کودکان در کشور به شمار می‌رود.
- سید محمدامین صمدی، دانشجوی رشته حقوق
