افغانستان و سازمان همکاری شانگهای؛ چالش‌ها، فرصت‌ها و آینده‌ای نامشخص

سازمان همکاری شانگهای (SCO) به عنوان یکی از نهادهای کلیدی در تحولات سیاسی و اقتصادی منطقه آسیا، از زمان تأسیس خود در سال ۲۰۰۱ به‌تدریج به مرکز توجه در عرصه بین‌المللی تبدیل شده است. این سازمان به‌عنوان یک نهاد چندجانبه، به همکاری‌های امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بین کشورهای عضو پرداخته و تأثیرات عمیقی بر سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی داشته است.

در این مقاله، به بررسی تاریخچه سازمان همکاری شانگهای و جایگاه افغانستان در این سازمان، اهمیت افغانستان برای سازمان، موانع عضویت کامل این کشور، مقایسه با کشورهای دیگر عضو ناظر، چشم‌انداز آینده عضویت افغانستان، روابط طالبان با سازمان، رسمیت طالبان توسط روسیه و نشست‌های شانگهای درباره افغانستان و همچنین نگاه حقوق بشری به حضور طالبان در این نشست خواهیم پرداخت.

تاریخچه سازمان همکاری شانگهای به سال ۲۰۰۱ برمی‌گردد، زمانی که شش کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان با هدف تقویت همکاری‌های امنیتی و مبارزه با تروریسم و همچنین ارتقاء ثبات در منطقه آسیای مرکزی، این سازمان را تأسیس کردند.

در سال‌های بعد، با پیوستن کشورهای دیگر نظیر هند و پاکستان، سازمان همکاری شانگهای به یکی از نهادهای مؤثر در سیاست‌های منطقه‌ای تبدیل شد. افغانستان به‌عنوان یک کشور همسایه و درگیر در چالش‌های امنیتی، از همان ابتدا مورد توجه این سازمان قرار گرفت. به‌علاوه، موقعیت جغرافیایی افغانستان به‌عنوان دروازه‌ای به سمت آسیای جنوبی و مرکزی، به این کشور اهمیت بیشتری بخشیده است.

اهمیت افغانستان برای سازمان همکاری شانگهای به‌ویژه در زمینه‌های امنیتی و اقتصادی غیرقابل انکار است. افغانستان به‌عنوان یک کشور با منابع طبیعی غنی، می‌تواند به‌عنوان یک منبع اقتصادی برای کشورهای عضو سازمان محسوب شود. علاوه بر این، چالش‌های امنیتی که از افغانستان نشأت می‌گیرد، به‌ویژه تهدیدات ناشی از تروریسم و قاچاق مواد مخدر، نگرانی‌های مشترکی برای کشورهای عضو سازمان به همراه دارد. این نگرانی‌ها موجب شده‌اند که کشورهای عضو به‌دنبال راهکارهایی برای همکاری در زمینه امنیت و مبارزه با تروریسم باشند.

با این حال، موانع متعددی بر سر راه عضویت کامل افغانستان در سازمان همکاری شانگهای وجود دارد. یکی از مهم‌ترین این موانع، وضعیت ناامن و بی‌ثباتی سیاسی در افغانستان است. پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۲۰۲۱، بسیاری از کشورهای عضو به دلیل نگرانی از وضعیت حقوق بشر و رفتار طالبان، از برقراری روابط نزدیک با این گروه خودداری کرده‌اند.

این نگرانی‌ها موجب شده است که سازمان همکاری شانگهای نتواند به راحتی افغانستان را به‌عنوان عضو کامل خود بپذیرد. همچنین، عدم توافق داخلی در افغانستان و چالش‌های اجتماعی و سیاسی این کشور، به‌ویژه در زمینه حقوق بشر، بر روند عضویت تأثیرگذار بوده است.

در مقایسه با کشورهای دیگر عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای، افغانستان شرایط خاص و دشواری را تجربه می‌کند. کشورهای مانند ایران و مغولستان که به‌عنوان کشور ناظر در این سازمان حضور دارند، دارای ثبات سیاسی بیشتری هستند و توانسته‌اند روابط بهتری با کشورهای عضو برقرار کنند. در حالی که افغانستان به دلیل وضعیت فعلی خود، نتوانسته است از این فرصت‌ها بهره‌برداری کند. همچنین، کشورهای ناظر دیگر به‌طور معمول از تعهدات بین‌المللی بیشتری برخوردارند و به‌عنوان بازیگران معتبر در صحنه جهانی شناخته می‌شوند. این در حالی است که افغانستان هنوز در حال تلاش برای تثبیت وضعیت خود در سطح بین‌المللی است.

چشم‌انداز آینده عضویت افغانستان در سازمان همکاری شانگهای به شدت وابسته به تحولات داخلی این کشور و تغییرات در سیاست‌های طالبان است. اگر طالبان بتواند به اصلاحات سیاسی و اقتصادی بپردازد و شرایط امنیتی را بهبود بخشد، ممکن است این کشور بتواند در آینده به عضویت کامل سازمان دست یابد. اما تا زمانی که شرایط فعلی ادامه یابد، امید به عضویت افغانستان در این سازمان ممکن است کمرنگ باشد. همچنین، نقش جامعه جهانی در حمایت از حقوق بشر و تلاش برای برقراری ثبات در افغانستان، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر روند عضویت این کشور داشته باشد.

روابط طالبان با سازمان همکاری شانگهای به‌ویژه پس از به قدرت رسیدن این گروه، موضوعی حساس و مهم است. در برخی از نشست‌های سازمان، نمایندگان طالبان به‌عنوان نماینده افغانستان حضور داشته‌اند که این موضوع نگرانی‌های جدی را در میان کشورهای دیگر به همراه داشته است.

رسمیت طالبان توسط روسیه و دیگر کشورهای عضو، به نوعی تأیید این گروه محسوب می‌شود که می‌تواند تأثیرات منفی بر روی تصویر افغانستان در جامعه جهانی داشته باشد. به‌علاوه، تلاش‌های روسیه برای برقراری روابط با طالبان، به‌دنبال جلوگیری از گسترش افراط‌گرایی و تروریسم در منطقه است، اما این روابط به‌طور محدود و با احتیاط انجام می‌شود.

حضور طالبان به‌عنوان نماینده افغانستان در نشست‌های سازمان همکاری شانگهای، نگرانی‌های جدی در زمینه حقوق بشر ایجاد کرده است. بسیاری از سازمان‌های حقوق بشری و کشورهای غربی نسبت به این موضوع انتقاد کرده و خواستار عدم رسمیت دادن به این گروه شده‌اند.

این انتقادات به‌ویژه به وضعیت حقوق بشر در افغانستان و نقض حقوق زنان و دختران مربوط می‌شود. در این راستا، لازم است که سازمان همکاری شانگهای رویکردی جامع و متعهد به حقوق بشر اتخاذ کند و به‌دنبال ایجاد شرایطی باشد که احترام به حقوق بشر و ارزش‌های انسانی در اولویت قرار گیرد.

در نهایت، جایگاه افغانستان در سازمان همکاری شانگهای با چالش‌ها و فرصت‌های متعددی همراه است. اگرچه افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و چالش‌های امنیتی خود اهمیت دارد، اما موانع سیاسی و امنیتی موجود ممکن است مانع از عضویت کامل این کشور در سازمان همکاری شانگهای شود. همچنین، رویکرد منفی نسبت به طالبان و نگرانی‌های حقوق بشری در مورد این گروه، بر آینده روابط افغانستان با این سازمان تأثیرگذار خواهد بود. در نهایت، آینده عضویت افغانستان در سازمان همکاری شانگهای بستگی به تحولات داخلی و تغییرات در سیاست‌های این کشور دارد.

این مقاله به بررسی ابعاد مختلف روابط افغانستان با سازمان همکاری شانگهای پرداخته و به‌ویژه بر چالش‌های موجود در این زمینه تأکید کرده است. در حالی که افغانستان به‌عنوان یک کشور ناظر در سازمان همکاری شانگهای شناخته می‌شود، اما موانع متعددی برای عضویت کامل آن وجود دارد. با توجه به وضعیت کنونی افغانستان و چالش‌های امنیتی و حقوق بشری، آینده این کشور در سازمان همکاری شانگهای هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.