تنش در روابط ایران و عراق!
واکنش دولت عراق به حملات موشکی و پهبادی اخیر ایران به اربیل در نوع خود در دو دهه پساصدام بی‌سابقه است؛ از اظهارنظرهای تند مقامات مختلف و رده بالای عراقی گرفته تا فراخواندن سفیر و شکایت به سازمان ملل.
در کنار آن نیز به گفته برخی منابع عراقی، دولت این کشور احتمالا در موافقت‌نامه امنیتی خود با تهران تجدیدنظر کند. دولت عراق موضع و واکنش خود را بر مبنای رد روایت تهران درباره ماهیت اهداف مورد حمله و همچنین توصیف حملات به عنوان «تعدی» و «تجاوز» به خاک و حاکمیت این کشور قرار داده است.
تنش جدید در روابط تهران و بغداد در هنگامه‌ای است که اخیراً متعاقب حملات مکرر گروه‌های عراقی نزدیک به ایران به پایگاه‌ها و مراکز نظامی آمریکا در این کشور مسئله خروج نیروهای آمریکایی از عراق به بحث داغی تبدیل شده بود. دولت سودانی پس از ترور ابوتقوی، از فرماندهان گروه النجباء دوباره خروج نظامیان آمریکایی از عراق را در دستور کار قرار داد و از تشکیل کمیته‌ای در این خصوص برای اتخاذ تمهیداتی و «مذاکره» با دولت آمریکا در این باره خبر داده بود.
حملات به اربیل نیز به دور از این مسئله و حملات آمریکایی‌ها به اهدافی در یمن نیست. حکومت اقلیم کردستان عراق معمولا روی خوشی به درخواست‌ها و فشارهای تهران و متحدانش در عراق برای پایان دادن به حضور نیروهای آمریکایی نشان نداده و بر تداوم این حضور تاکید هم داشته است.
دو روز قبل از این حملات ایران، نچیروان بارزانی به بغداد رفت تا رهبران چارچوب هماهنگی حاکم را به توقف حملات در خاک اقلیم کردستان به مراکز آمریکایی متقاعد کند؛ اما با پاسخی منفی و نوعی «هشدار» به اقلیم نسبت به ادامه ماندن نیروهای آمریکایی در این منطقه روبرو شد.
همین اتفاقات احتمالا این محاسبات اشتباه را در تهران رقم زده باشد که واکنش احتمالی عراق به حمله به اربیل محدود بوده و در سطحی مشکل‌ساز نخواهد بود.
سه‌شنبه گذشته نیز بارزانی با ژنرال جوئل وول، فرمانده ائتلاف بین‌المللی در عراق و سوریه در اربیل دیدار کرد و در این دیدار «حضور نیروهای خارجی را برای عراقی‌ها در مبارزه با داعش و تقویت توانایی نیروهای نظامی محلی مهم» دانست.
از این رو، حملات اربیل در نزدیکی کنسولگری و پایگاه آمریکایی «حریر» نوعی تشدید فشار غیر مستقیم تهران به واشنگتن در عراق است که به دور از تحولات دریای سرخ نیز نیست، و همچنین فشار مستقیم به اربیل برای تجدیدنظر درباره حضور نیروهای آمریکایی.
اما اربیل که برآمدن خود را نتیجه تحولات دهه نود میلادی قرن گذشته پس از جنگ دوم خلیج فارس و حمایت آمریکا می‌داند، به حضور نظامی آمریکا به‌عنوان یک متغیر موازنه‌ساز در مقابل ایران و در درجه بعدی ترکیه و همچنین دولت مرکزی بغداد می‌نگرد.
در همین حال، تحولات اخیر و شدت گرفتن تنش می‌تواند باور پیش‌گفته را در اربیل نیز فربه‌تر کند و واکنش برخی کنشگران عراقی نیز در دو روز اخیر نشان می‌دهد که این امر می‌تواند رفته رفته چنین برگردانی را نیز در بغداد در سایه قوت گرفتن احساسات ناسیونالیستی در میان عراقی‌ها در سال‌های اخیر داشته باشد.
واقعیت این است که شدت گرفتن تنش میان تهران و بغداد در شرایط کنونی و تداوم آن و در گرفتن تنش‌های منطقه‌ای نه‌تنها بر جنگ غزه – که با گذشت صد روز از آن هنوز اسرائیل به گفته گدعون ساعر وزیر عضو کابینه جنگ در دستیابی به اهداف خود «بسیار دور» است- سایه سنگینی می‌افکند؛ بلکه می‌تواند مساله خروج نیروهای آمریکایی از عراق را نیز به مرور زمان منتفی کند و حتی ممکن است که این انگاره در میان کلیت تصمیم‌سازان بغداد مانند اربیل شکل گیرد که حضور نظامی آمریکا دیگر نه سربار و مشکلی امنیتی، بلکه یک «ضرورت» است.
اما همین وضعیت تنش‌آلود عراق و ایران در این شرایط حساس منطقه‌ای فرصتی در اختیار رقیب آمریکایی در عراق و همچنین رقبای منطقه‌ای برای تقویت حضور و مناسبات خود با بغداد قرار می‌دهد؛ به ویژه که دولت آمریکا به نظر می‌رسد متعاقب “طوفان الاقصی” موجودیت و امنیت اسرائیل و آینده عادی سازی روابط و پروژه ادغام تل آویو در نظم منطقه‌ای را در گرو تقویت حضور نظامی خود در خاورمیانه و به ویژه مناطق نزاع با ایران در سوریه و عراق و آب‌های منطقه می‌پندارد.
در این راستا نیز اخیرا شبکه «سی‌بی‌سی نیوز» آمریکا از بررسی اعزام نیروهای بیشتری به سوریه و عراق خبر داد.
در همین حال نیز تنش ایرانی عراقی در صورت عدم کنترل و تعمیق آن مستعد تبدیل شدن به تنشی عربی ایرانی نیز هست که در کنار تنش مهم دیگری با پاکستان فعلا یکی از پیامدهای آنی آن معطوف شدن توجهات به تنش‌های دیگری به دور از جنگ غزه و تحت الشعاع قرار گرفتن فضای تلطیف شده در جریان این جنگ در جهت کاهش شکاف‌‌های تشدید شده پس از بحران سوریه در منطقه و جهان عرب با طرفیت ایران و گروه‌های همسو است.
- صابر گل عنبری
