صدای زن افغانستان در جهان؛ پیروزی امید بر تاریکی

در زمانی که زنان افغانستان زیر فشار شدید طالبان از آموزش، کار و آزادی محروم شده‌اند، پشتنه درانی، فعال آموزشی و بنیان‌گذار شبکه‌های زیرزمینی یادگیری دیجیتال، برنده جایزه معتبر «گینتا ساگان» شد. این دستاورد نه‌تنها موفقیتی فردی، بلکه نمادی از ایستادگی زنانی است که در یکی از دشوارترین شرایط جهان، هرگز تسلیم نمی‌شوند و به مبارزه برای حق زیستن، آموختن و آزاد بودن ادامه می‌دهند.

جایزه سالانه «گینتا ساگان» که از سوی سازمان عفو بین‌الملل امریکا اهدا می‌شود، یکی از برجسته‌ترین جوایزی است که به زنان فعال در حوزه حقوق بشر، آزادی‌های اساسی و حمایت از زنان و کودکان اختصاص دارد.

این جایزه با هدف تقدیر از زنانی ایجاد شده است که در برابر ساختارهای سرکوبگر و خشونت‌زا ایستادگی می‌کنند و در شرایطی که اغلب تهدید، بازداشت یا محرومیت را تجربه می‌کنند، همچنان به مبارزه ادامه می‌دهند. امسال پشتنه درانی از افغانستان و جسمین رومیرو از کلمبیا به‌عنوان برندگان این جایزه انتخاب شدند؛ انتخابی که برای مردم افغانستان، به‌ویژه زنان، معنایی عمیق‌تر و امیدبخش‌تر دارد.

از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، زنان افغانستان تحت سنگین‌ترین محدودیت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و آموزشی قرار گرفته‌اند. این محدودیت‌ها نه‌تنها ابعاد زندگی شخصی آنان را فلج کرده، بلکه آینده میلیون‌ها دختر را تهدید می‌کند.

ممنوعیت آموزش برای دختران بالاتر از صنف ششم، مسدودسازی دانشگاه‌ها بر روی زنان، حذف زنان از محیط کار، ممنوعیت حضور بدون محرم در فضاهای عمومی، کنترل شدید پوشش و محدودیت‌های گسترده بر فعالیت‌های اجتماعی، تنها بخشی از سیاست‌هایی است که زندگی زنان را به محاصره کامل درآورده است.

در چنین جامعه‌ای، زنان عملاً از تمامی حقوق بنیادین خود محروم شده‌اند. آنان نه‌تنها حق تحصیل و کار ندارند، بلکه حتی حق تصمیم‌گیری درباره بدن، مسیر زندگی، رفت‌وآمد و ارتباطات خود را نیز از دست داده‌اند.

با وجود این شرایط، زنان افغانستان بارها ثابت کرده‌اند که حذف‌شدنی نیستند. آنان با مخالفت‌های خیابانی، اعتراض‌های مدنی، فعالیت‌های زیرزمینی، آموزش‌های پنهانی و شبکه‌سازی در فضای مجازی، نشان داده‌اند که روح مقاومت‌شان هرگز خاموش نمی‌شود.

در دل این تاریکی، نام پشتنه درانی چون نوری کوچک اما قدرتمند می‌درخشد. او که بنیان‌گذار نخستین شبکه مکتب‌های دیجیتال تحت عنوان «آموزش برای افغان‌ها» است، در زمانی که طالبان تمامی مکاتب دخترانه را تعطیل کرده‌اند، روشی نوآورانه و جسورانه برای ادامه آموزش دختران ایجاد کرده است. شبکه او اکنون به‌صورت زیرزمینی فعالیت می‌کند؛ فعالیتی که خطرات بسیاری برای او و دخترانی که آموزش می‌بینند به همراه دارد.

پشتنه درانی که دارای مدرک کارشناسی ارشد تحلیل سیاست‌های آموزشی است، نه‌تنها فعالیت‌های آموزشی را رهبری می‌کند، بلکه به‌عنوان پژوهشگر در مراکز بین‌المللی زنان نیز فعالیت دارد. او در کتاب خود با عنوان «آخرین کسی که غذا می‌خورد، آخرین کسی که یاد می‌گیرد»، روایت شخصی‌اش از سفرها، تحقیقات و تلاش‌ها برای ایجاد شبکه‌های آموزشی در افغانستان را ثبت کرده است. این کتاب نه‌فقط یک خاطره‌نگاری، بلکه سندی از مبارزهٔ زنان افغانستان در برابر محرومیت تحمیلی طالبان است.

کار پشتنه درانی تنها آموزش نیست؛ او نماد ایمان به امکان ساخت آینده‌ای متفاوت است. او با ایجاد راه‌هایی پنهان و دیجیتالی برای آموزش دختران، نشان داد که حتی اگر دروازه‌های رسمی بسته شوند، می‌توان پنجره‌هایی نو ساخت. به همین دلیل، انتخاب او به‌عنوان برندهٔ جایزهٔ گینتا ساگان نه‌تنها تجلیل از شجاعت او، بلکه تقدیر از تمام زنانی است که در سکوت و خطر، مشعل آموزش را روشن نگه داشته‌اند.

در سال‌های اخیر، زنان افغانستان بارها با وجود تهدید، بازداشت، خشونت و فشارهای امنیتی، نشان داده‌اند که تسلیم‌پذیر نیستند. آنان در کابل، هرات، مزارشریف و بسیاری از شهرهای دیگر، با وجود خطر مستقیم، به خیابان آمدند و شعار «نان، کار، آزادی» را به محور مبارزه خود تبدیل کردند. این زنان در حالی که با سرکوب شدید مواجه شدند، همچنان راه‌های دیگری برای مبارزه ایجاد کردند: از صنف‌های مخفی تا همیاری‌های شبکه‌ای، از آموزش آنلاین تا ایجاد حلقه‌های کوچک سوادآموزی در خانه‌ها.

مبارزه زنان افغانستان تنها سیاسی نیست؛ این مبارزه دفاع از کرامت انسانی، حق زیستن، حق آموختن و حق آینده است. آن‌ها هر روز ثابت می‌کنند که خاموش‌سازی زن ممکن نیست، حتی اگر حکومت تمام ابزارهای سرکوب را به کار گیرد. هر زن که قلم برمی‌دارد، هر دختری که در صنف مخفی شرکت می‌کند، هر مادری که اجازه نمی‌دهد دخترش بی‌سواد بماند، هر فعال زنی که صدایش را در رسانه‌های جهانی بلند می‌کند، همه بخشی از یک مقاومت پنها‌ن اما قدرتمند هستند.

پیروزی پشتنه درانی، پیروزی تمام زنانی است که زیر سایه طالبان اما با روحی شکست‌ناپذیر، برای حق آموزش، حق کار و حق آزادی تلاش می‌کنند. این جایزه یادآور این حقیقت است که هیچ قدرتی حتی طالبان نمی‌تواند اراده زنان افغانستان را خاموش کند. آنان در سخت‌ترین شرایط جهان چراغ آموزش را روشن نگه داشته‌اند و ثابت کرده‌اند که حتی اگر ساختمان‌های مدرسه فرو بپاشد، کلاس‌ها در ذهن و ارادهٔ آنان ادامه خواهد یافت.

زن افغانستان، خواه در کوچه‌های کابل باشد یا در صنف‌های مخفی هرات، یا پشت لپ‌تاپ در اتاقی مخفی، تسلیم نمی‌شود؛ او با ایستادگی‌اش آینده‌ای را می‌نویسد که هیچ حکومتی قادر به پاک کردن آن نیست.