راز پارانویای محمد بن سلمان

دستگیری و حبس شاهزاده‌های سرشناس سعودی از تحولات پشت پرده گسترده در دالان‌های رازآلود این روزهای دربار سلطنتی سعودی خبر می‌دهد. ابتدا با اعلام بازداشت‌ها در روز جمعه توسط رسانه‌های آمریکایی، گمانه‌زنی‌ها درمورد سلامتی پادشاه ۸۴ ساله عربستان شدت یافت، اما منابع مختلف از سلامت روحی و جسمی وی خبر می‌دهند و همچنین تلویزیون دولتی عربستان برای پایان دادن به شایعات روز یکشنبه ویدئویی از ملک سلمان پخش کرد که وی استوارنامه‌های دو سفیر جدید در عربستان سعودی را شخصاً دریافت می‌کند؛ اگرچه همچنان درمورد تاریخ این ویدئو شک و تردیدهایی مطرح است.

ولیعهد جوان و جاه‌طلب این کشور سلطنتی قصد تکیه زدن بر تخت پادشاهی به‌جای پدر بیمار و ناتوانش آن‌هم پیش از مرگ او را در سر می‌پروراند. اقدامی بی‌سابقه و بدعتی نو در تاریخ دست‌به‌دست شدن قدرت در رأس خاندان سعودی از سال ۱۹۵۳ که سلطنت میان ۶ فرزند از فرزندان عبدالعزیز بن سعود چرخیده است.

بن سلمان در طول مدت نه‌چندان کوتاه ولیعهدی به‌صورت موازی هم‌زمان با اقدامات جدی به‌منظور تضعیف مخالفان و رقبا، سعی کرد که در قالب طرح کلان چشم‌انداز ۲۰۳۰ و اجرای اصلاحات و تغییرات اقتصادی و اجتماعی گسترده و جنجال‌برانگیز، هم حمایت گسترده نسل جوان و فراری ملت عربستان از سختگیری‌های مذهبی را به دست آورد و هم با نشان دادن چهره‌ای غرب‌گرا و مدرن به غربی‌ها و جلب نظر آن‌ها پایه‌های قدرت خود را تثبیت کند.

در پی دستگیری‌های اخیر اما به نظر می‌رسد که بن سلمان نسبت به موفقیت در اجرای این استراتژی دچار تردید جدی شده و ترس از اتفاقات پیش‌بینی‌نشده آینده پس از مرگ ملک سلمان، موجب شده تا برای غلبه بر این ترس و واهمه که مانند خوره به جانش افتاده هرچه زودتر ردای پادشاهی را بر تن کند.

هنگامی‌که به کارنامه اقدامات بن سلمان در برابر منتقدانش توجه شود، به‌ویژه دادن دستور مستقیم قتل بسیار فجیع یک روزنامه‌نگار ساده، می‌توان رگه‌های دیدگاه پارانویایی و توطئه نگر بن سلمان به اتفاقات پیرامون را مشاهده کرد. وی قصد داشت با بازداشت شاهزادگان سرشناس پیام محکمی به منتقدین در خاندان سلطنتی بفرستد: دیگر چه کسی جرات مخالفت با جانشین من را دارد؟ درواقع بن سلمان از این اقدام به‌مثابه “پیچاندن گوش” سایر شاهزادگان استفاده کرد تا به آن‌ها هشدار دهد از مخالفت با ولیعهد خودداری کنند.

شاهزاده احمد بن عبدالعزیز یکی از تنها سه عضو شورای بیعت است که با کودتای نرم بن سلمان علیه محمد بن نایف در سال ۲۰۱۷ و تصدی مقام ولایت‌عهدی مخالفت کرد و به آن رأی منفی داد. شورای بیعت شامل ۳۴ عضو از بیوت ۳۴ فرزند عبدالعزیز است که در سال ۲۰۰۵ توسط ملک عبدالله با هدف حفظ اتحاد در خاندان سلطنتی و جلوگیری از بروز شکاف و نزاع قدرت تأسیس شد. در این شورا چهار نفر از شاهزادگان طراز اول عربستان حضور دارند و مأموریت آن‌ها این است که در صورت وخامت حال پادشاه برای جانشینی وی تصمیم‌گیری کنند. با وجود مهره قدرتمند همچون احمد بن عبدالعزیز، که بسیاری از مقامات و شاهزاده‌ها به‌صورت پنهانی و حتی مردم عادی در فضای مجازی با وی بیعت کرده‌اند، بن سلمان طبیعتاً نمی‌تواند نسبت به تصمیمات شورا کاملاً اطمینان داشته باشد.

مع‌الوصف اگر بدبینی نسبت به آینده را بتوان دلیل اقدامات اخیر ولیعهد سعودی‌ها قلمداد کرد بخشی از این بدبینی واقع‌بینانه است. در شرایط کنونی بن سلمان ازهرجهت پشتوانه‌های قدرت خود را یکی پس از دیگری از دست داده و اکنون تنها به حمایت پدرش و قوه قهریه متکی است.

از یکسو اقدامات رادیکال بن سلمان درمورد دادن اصلاحات اجتماعی به‌ویژه اعطای مجور فعالیت مراکز شرط‌بندی و قمار و اجرای کنسرت‌های موسیقی خوانندگان غربی و نزدیکی به صهیونیست‌ها از همان ابتدا مشخص بود که مخالفت روحانیون محافظه‌کار و اقشار مذهبی را ایجاد خواهد کرد.

از طرف دیگر قتل خاشقچی و سرکوب‌های گسترده به‌ویژه درمورد ایجاد فضای اختناق سیاسی و حبس و شکنجه مخالفان و فعالان سیاسی و مدنی نه‌تنها دید کشورهای غربی که بر نوع نگاه قشر تحصیل‌کرده شهری عربستان نیز نسبت به ماهیت و آینده پادشاهی او تأثیر منفی گذاشت. دیدگاهی که با بدتر شدن وضعیت اقتصادی در پی کاهش قیمت نفت طبیعتاً به اقشار فرودست نیز تسری خواهد یافت.

بازداشت شاهزاده‌های ثروتمند و اثبات ناتوانی در برابر متوقف کردن حملات یمنی‌ها به مراکز نفتی عربستان به‌عنوان شاهرگ حیاتی اقتصاد این کشور نیز موجب کاهش محبوبیت وی در میان خاندان سلطنتی شده است.

در این شرایط شکست ترامپ و راه یافتن یک رئیس جمهور دموکرات همچون سندرز یا بایدن می‌تواند دومینوی بدبیاری‌های ولیعهد برای تثبیت جایگاهش به‌عنوان پادشاه آینده را تکمیل کند. لذا باید گفت بازداشت‌های اخیر نشان می‌دهد که بن سلمان اکنون خود را تنها و کشتی آرزوهایش برای رسیدن به ساحل پادشاهی را در حال غرق شدن می‌بیند.

• منبع: الوقت