نشست نیویورک و هشدار درباره آموزش افراطی در افغانستان

بلخی که در دوره جمهوری اسلامی افغانستان، به‌ویژه در سال‌های پایانی حکومت اشرف غنی، مسئولیت وزارت معارف را برعهده داشت، از جمله چهره‌هایی بود که تلاش کرد آموزش را از مسیر سنتی و ایدئولوژیک خارج کرده و به‌سوی آموزش مدرن، فراگیر و علمی سوق دهد. او در این نشست تأکید کرد که آموزش باید ابزاری برای توانمندسازی نسل جوان باشد، نه وسیله‌ای برای تحمیل ایدئولوژی. به‌گفته او، آنچه امروز در افغانستان جریان دارد، آموزش افراطی با محتوای طالبانی است که نه‌تنها پسران را در معرض رادیکالیسم قرار می‌دهد، بلکه مشروعیت یک نظم سرکوبگر را در ذهن نسل آینده تثبیت می‌کند.

در دوره جمهوری، شمار مدارس دینی ثبت‌شده در سراسر افغانستان حدود ۵۰۰۰ باب بود که در کنار بیش از ۱۸ هزار مکتب عصری فعالیت داشتند. این توازن نسبی میان آموزش دینی و آموزش عمومی، به‌ویژه پس از سال ۲۰۰۱، با حمایت جامعه جهانی برقرار شده بود. اما طبق آمار رسمی وزارت معارف طالبان، این گروه تاکنون بیش از ۲۱ هزار مدرسه دینی تأسیس کرده‌اند. این افزایش چشمگیر در حالی‌ست که مکاتب دخترانه تعطیل شده‌اند و محتوای درسی مکاتب پسرانه نیز به‌طور کامل دینی شده است. این تغییرات، به‌گفته بلخی، نه‌تنها آموزش را از مسیر توسعه خارج کرده، بلکه آن را به ابزاری برای کنترل اجتماعی تبدیل کرده است.

در این میان، بررسی عملکرد وزرای معارف در دوره جمهوری نیز اهمیت دارد. رنگینه حمیدی، وزیر معارف در سال‌های پایانی جمهوری، با وجود آن‌که نخستین زن در این سمت بود، به‌دلیل مواضع محافظه‌کارانه‌اش مورد انتقاد قرار گرفت. او در مواردی از محدودسازی آموزش دختران حمایت کرده بود و در برخی سخنرانی‌ها، بر نقش سنت و دین در آموزش تأکید داشت. منتقدان او را به هم‌سویی با دیدگاه‌های طالبانی متهم کردند و معتقد بودند که حضور نمادین زنان در رأس نهادهای آموزشی، بدون تعهد به آموزش فراگیر، نمی‌تواند ضامن حقوق دختران باشد.

این تجربه نشان می‌دهد که حتی در دوره جمهوری، آموزش در افغانستان همواره در معرض کشمکش میان مدرنیته و سنت بوده است. بلخی در نشست نیویورک تأکید کرد که آموزش باید از گرایش‌های سیاسی و ایدئولوژیک مستقل باشد و تنها بر پایه نیازهای جامعه و اصول جهانی حقوق بشر طراحی شود. او هشدار داد که اگر آموزش به ابزاری برای تحمیل ایدئولوژی تبدیل شود، نه‌تنها آینده نسل جوان، بلکه ساختار اجتماعی کشور نیز دچار فروپاشی خواهد شد.

بلخی همچنین به مسئله مهاجرت آموزشی اشاره کرد. او گفت که بسیاری از خانواده‌ها برای فرار از نظام آموزشی طالبانی، مجبور به مهاجرت به کشورهای همسایه شده‌اند. با این حال، فرزندان آنان نیز در آن کشورها با موانع آموزشی روبرو هستند. برخی مکاتب توسط خود مهاجران اداره می‌شوند، اما نیاز به حمایت بین‌المللی دارند. بلخی خواستار توجه ویژه به این مکاتب شد و تأکید کرد که آموزش باکیفیت، کلید آینده‌ای بهتر برای افغانستان است.

در پایان نشست، شرکت‌کنندگان هشدار دادند که اگر جامعه جهانی در برابر گسترش آموزش افراطی سکوت کند، نه‌تنها آینده افغانستان، بلکه امنیت منطقه‌ای و جهانی نیز با تهدید جدی مواجه خواهد شد. مقابله با افراط‌گرایی آموزشی نیازمند رویکردی همه‌جانبه، اصولی و پایدار است که صدای زنان، معلمان و نسل جوان افغانستان در آن شنیده شود. این نشست، بار دیگر اهمیت آموزش آزاد، فراگیر و انسانی را به‌عنوان سنگ‌بنای صلح و توسعه پایدار برجسته کرد.