قطع کامل اینترنت به دستور رهبر طالبان و پیامدهای آن

در نخستین ساعات عصر دوشنبه، کاربران در شهرهای کابل، هرات، بلخ و قندهار گزارش دادند که اینترنت ناگهان قطع شده و تماس‌های تلفنی نیز با اختلال شدید مواجه شده‌ است. داده‌های سازمان «نت‌بلاکس» نشان داد که سطح اتصال اینترنتی افغانستان از حدود ۹۵٪ به کمتر از ۱۴٪ کاهش یافته است. این افت شدید، نشانه‌ای از قطع عمدی و سراسری ارتباطات بود.

شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی مانند روشن، اتصالات، افغان‌تلیکام و افغان‌بیسیم تأیید کردند که به دستور وزارت مخابرات تحت کنترل طالبان، فعالیت‌های خود را متوقف کرده‌اند. این قطع ارتباط، نه‌تنها شامل اینترنت پرسرعت و فیبر نوری بود، بلکه شبکه‌های تلفن همراه و تماس‌های بین‌المللی را نیز دربر گرفت.

دستور اصلی این اقدام از سوی ملا هبت‌الله آخوندزاده صادر شد. او در ماه‌های اخیر، سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری را در زمینه کنترل اطلاعات، رسانه‌ها و ارتباطات عمومی در پیش گرفته است. سخنگوی طالبان در ولایت بلخ پیش‌تر اعلام کرده بود که اینترنت فیبر نوری در این ولایت نیز به دستور رهبر طالبان قطع شده است.

در کابل، دفاتر رسانه‌ای مستقل مانند طلوع نیوز، نخستین قربانیان این اختلال بودند. پخش آنلاین این رسانه‌ها متوقف شد و تنها رسانه‌های وابسته به طالبان مانند تلویزیون ملی توانستند به اینترنت محدود داخلی دسترسی داشته باشند. سایت‌های وزارت‌خانه‌های مختلف نیز از دسترس خارج شدند.

این اختلال گسترده، خدمات بانکی، ارتباطات تجاری، امدادرسانی به قربانیان زلزله‌های اخیر و حتی پروازهای داخلی و بین‌المللی را نیز تحت تأثیر قرار داد. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی که برای دریافت اطلاعات پزشکی یا ارتباط با نهادهای بین‌المللی به اینترنت نیاز داشتند، با سردرگمی مواجه شدند.

واکنش‌های داخلی به این اقدام، ترکیبی از شوک، خشم و ناامیدی بود. فعالان مدنی، خبرنگاران، صاحبان کسب‌وکارهای آنلاین و دانشجویان از قطع ارتباط با جهان ابراز نگرانی کردند. خانواده‌هایی که برای تماس با بستگان خود در خارج از کشور به اینترنت وابسته بودند، در وضعیت بلاتکلیف قرار گرفتند.

در سطح بین‌المللی، سازمان‌های حقوق بشری، نهادهای نظارتی و دولت‌های مختلف این اقدام طالبان را محکوم کردند. سازمان «نت‌بلاکس» آن را نقض فاحش حقوق دیجیتال دانست. دیده‌بان حقوق بشر و گزارشگران بدون مرز نیز اعلام کردند که این اقدام، آزادی بیان و امنیت ارتباطی شهروندان افغانستان را تهدید می‌کند.

از منظر تاریخی، قطع کامل اینترنت در یک کشور، پیشینه‌ای محدود دارد. اما در افغانستان، این نخستین بار است که یک گروه شبه‌نظامی حاکم، بدون اعلام وضعیت اضطراری، کل کشور را از شبکه جهانی ارتباطات جدا می‌کند.

برخی منابع داخلی گزارش داده‌اند که این تصمیم با اختلافات درون‌گروهی طالبان نیز مرتبط است. نشست میان مسئولان شرکت‌های اینترنتی و اداره اترا، مملو از تنش بوده و وزارت مخابرات از تصمیم آخوندزاده ناراضی بوده است. این اقدام می‌تواند ناشی از ترس طالبان از درز اطلاعات داخلی یا افشای اختلافات جناحی باشد.

در هفته‌های اخیر، رسانه‌های خارجی گزارش‌هایی درباره اختلافات میان جناح‌های قندهار و کابل طالبان منتشر کرده بودند. قطع اینترنت می‌تواند ابزاری برای کنترل این بحران داخلی و جلوگیری از نشت اطلاعات به بیرون باشد. همچنین، جلوگیری از سازماندهی اعتراضات مردمی از طریق شبکه‌های اجتماعی، یکی دیگر از انگیزه‌های احتمالی طالبان است.

ادامه این روند می‌تواند افغانستان را به انزوای کامل دیجیتال سوق دهد. در کوتاه‌مدت، اختلال در خدمات مالی، آموزشی، درمانی و رسانه‌ای شدت خواهد گرفت. در میان‌مدت، مهاجرت نخبگان، فرار سرمایه و کاهش تعاملات بین‌المللی محتمل است. در بلندمدت، افغانستان ممکن است به الگویی شبیه کره شمالی تبدیل شود؛ کشوری با اینترنت محدود داخلی، بدون ارتباط آزاد با جهان.

از سوی دیگر، فشارهای بین‌المللی بر طالبان افزایش خواهد یافت. سازمان ملل، اتحادیه اروپا و نهادهای حقوق بشری ممکن است تحریم‌های جدیدی را علیه این گروه اعمال کنند. همچنین، جامعه مدنی افغانستان تلاش خواهد کرد تا از راه‌های جایگزین مانند اینترنت ماهواره‌ای یا شبکه‌های رمزگذاری‌شده، ارتباط خود را حفظ کند.

در نهایت، قطع اینترنت نه‌تنها یک اقدام فنی، بلکه یک تصمیم سیاسی است؛ تصمیمی که نشان می‌دهد طالبان از شفافیت، نقد و ارتباط آزاد با جهان واهمه دارد. این ترس، اگر ادامه یابد، افغانستان را به سمت تاریکی اطلاعاتی و انزوای تاریخی خواهد برد.

• بلخی؛ خبرگزاری شانا