جست‌وجوی امید در سایه فیلتر؛ گوگل ۲۷ ساله شد، افغانستان محدودتر

اینترنت نخستین‌بار در اوایل دهه ۱۳۸۰ خورشیدی وارد افغانستان شد؛ پس از سقوط رژیم طالبان در سال ۱۳۸۰، دولت جدید با حمایت جامعه جهانی زیرساخت‌های ارتباطی را توسعه داد. کابل، هرات، مزارشریف و چند شهر بزرگ دیگر به‌تدریج به خدمات اینترنتی مجهز شدند و دسترسی عمومی به اطلاعات، آموزش و رسانه‌های جهانی آغاز شد.

در سال‌های بعد، با گسترش تلفن‌های هوشمند و ارزان‌تر شدن خدمات مخابراتی، اینترنت به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره شهروندان افغانستانی تبدیل شد. تا سال ۱۳۹۸، بیش از ۹ میلیون کاربر اینترنت در کشور فعال بودند و شبکه‌هایی چون فیس‌بوک، یوتیوب، واتساپ و تلگرام به ابزارهای اصلی ارتباط، آموزش، اطلاع‌رسانی و حتی دادخواهی بدل شدند.

گوگل از همان سال‌های نخست، به محبوب‌ترین موتور جست‌وجو در افغانستان تبدیل شد. کاربران افغانستانی از طریق گوگل به اخبار، منابع آموزشی، سرگرمی، موسیقی، فیلم، خدمات درمانی و حتی مشاوره‌های حقوقی دسترسی پیدا می‌کردند. با گسترش زبان فارسی و پشتو در فضای مجازی، جست‌وجوهای محلی نیز رونق گرفت و گوگل به پلی میان جهان و جامعه افغانستانی بدل شد.

در سال‌های اخیر، جست‌وجوهای فرهنگی و هنری در گوگل رشد چشم‌گیری داشته‌اند. واژگانی چون «فیلم»، «آهنگ»، «شعر»، «زنان»، «مهاجرت» و «حقوق بشر» در میان پرجست‌وجوترین کلیدواژه‌ها قرار گرفته‌اند. این روند نشان می‌دهد که کاربران افغانستانی، با وجود فشارهای سیاسی، همچنان به دنبال تجربه‌های انسانی، زیبایی‌شناسی و آگاهی هستند.

با بازگشت طالبان به قدرت در اسد ۱۴۰۰، فضای دیجیتال افغانستان دستخوش تغییرات جدی شد. این گروه که در گذشته نیز با فناوری‌های ارتباطی مخالفت داشت، پس از تسلط دوباره، سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای در قبال اینترنت اتخاذ کرد. فیلتر شدن برخی وب‌سایت‌ها، محدودسازی شبکه‌های اجتماعی، کنترل فعالیت کاربران و تهدید خبرنگاران آنلاین، بخشی از اقدامات جدید طالبان بوده است.

در ماه‌های اخیر، گزارش‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهد طالبان در حال بررسی طرح‌هایی برای محدودسازی بیشتر اینترنت هستند. از جمله این اقدامات می‌توان به فیلترینگ گسترده، الزام ثبت‌نام کاربران در سامانه‌های نظارتی، قطع موقت اینترنت در برخی مناطق، و فشار بر شرکت‌های مخابراتی برای همکاری با نهادهای امنیتی اشاره کرد. این روند، نه‌تنها آزادی بیان را تهدید می‌کند، بلکه دسترسی به آموزش، اطلاعات پزشکی، منابع حقوقی و ارتباطات خانوادگی را نیز مختل کرده است.

در چنین فضایی، داده‌های جست‌وجوی گوگل نشان می‌دهد که واژگان «فیلم» و «آهنگ» در ۱۲ ماه گذشته در میان پنج جست‌وجوی برتر کاربران افغانستانی قرار داشته‌اند. این آمار، تصویری متفاوت از آن‌چه طالبان می‌خواهد ارائه می‌دهد: جامعه‌ای که با وجود فشار، همچنان به دنبال فرهنگ، هنر و تجربه‌های انسانی است.

جست‌وجوی موسیقی و سینما، نه‌تنها نشانه‌ای از علاقه به سرگرمی، بلکه نوعی مقاومت نرم در برابر فضای بسته و کنترل‌شده تلقی می‌شود. کاربران افغانستانی با انتخاب واژگانی که به زیبایی، تخیل و آزادی پیوند دارند، نشان می‌دهند که سانسور نمی‌تواند میل به زندگی را خاموش کند.

در بیست‌وهفتمین سالگرد گوگل، جهان به قدرت جست‌وجو و دسترسی آزاد به اطلاعات افتخار می‌کند؛ اما در افغانستان، همین دسترسی به یک میدان نبرد بدل شده است. کاربران افغانستانی با واژگان ساده‌ای چون «فیلم» و «آهنگ»، در برابر فیلتر، سانسور و حذف ایستاده‌اند. این جست‌وجوها شاید کوچک باشند، اما در دل خود آرزوی بزرگی را حمل می‌کنند: بازگشت به جهانی که در آن، دیدن، شنیدن و دانستن جرم نباشد.

در حالی‌که گوگل شمع‌های تولدش را فوت می‌کند، افغانستانی‌ها همچنان در تاریکی به دنبال نور می‌گردند—نوری که شاید از صفحه‌ای ساده در گوگل آغاز شود، اما به روشنی یک آینده آزاد ختم شود.

• بلخی؛ خبرگزاری شانا