هشدارها درباره تروریسم و حقوق بشر، اختلاف بر سر تعامل با طالبان

رزا اوتونبایوا در گزارش جمع‌بندی خود با اشاره به بیش از سه‌ونیم سال بسته‌بودن مکاتب بالاتر از صنف ششم، هشدار داد که یک نسل در معرض نابودی قرار گرفته و ممنوعیت آموزش دختران به‌تنهایی سالانه ۱.۴ میلیارد دالر به اقتصاد افغانستان زیان می‌زند. او گفت طی چهار سال گذشته ۱۳ میلیارد دالر کمک از سوی جامعه جهانی به افغانستان سرازیر شده که ۷.۹ میلیارد برای کمک‌های بشردوستانه و ۴.۹ میلیارد برای نیازهای اساسی اختصاص یافته، با این حال ۷۵ درصد مردم به کمک‌های بین‌المللی وابسته‌اند و کاهش ۵۰ درصدی کمک‌ها در سال ۲۰۲۵، همراه با خشکسالی و بازگشت گسترده مهاجران، چشم‌اندازی نگران‌کننده ترسیم می‌کند.

اوتونبایوا بهبود نسبی امنیت، کاهش کشت خشخاش و اعلام عفو عمومی را از نقاط مثبت چهار سال اخیر برشمرد، اما تأکید کرد که تداوم محدودیت‌ها علیه زنان و جامعه مدنی، مشروعیت هرگونه تعامل را زیر سؤال می‌برد و از اعضای شورا خواست وحدت خود را در قبال افغانستان حفظ کنند.

نصیر فایق، نماینده افغانستان در سازمان ملل، با هشدار نسبت به عادی‌سازی طالبان، از کشورهای جهان خواست وضعیت دشوار مردم را در کانون توجه نگه دارند. او گفت طالبان اینترنت فایبر نوری و وای‌فای را در پنج ولایت مسدود، آموزش آنلاین را محدود و ۵۱ مضمون درسی و ده‌ها رشته دانشگاهی را حذف کرده‌اند؛ اعتراضات مسالمت‌آمیز دهقانان در بدخشان و بازنشستگان در کابل با خشونت سرکوب شده و ادعای عفو عمومی با بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه و آزار زنان، دختران، مقامات پیشین و نیروهای امنیتی بی‌اعتبار شده است.

فایق با استناد به گزارش دبیرکل گفت نزدیک به ۳۰ هزار نفر اکنون در زندان‌های طالبان نگهداری می‌شوند و این روند «نقض فاحش حقوق بشر و جنایت علیه بشریت» است. او خواستار یک روند سیاسی واقعی و فراگیر شد که به دولت مشروع، پاسخگو و متکی بر اراده مردم بینجامد و تأکید کرد حقوق زنان و دختران غیرقابل مذاکره است و کمک‌های بشردوستانه باید اصولی، بی‌طرفانه و غیرمشروط ادامه یابد.

مواضع کشورها متنوع و گاه متضاد بود. ایالات متحده اولویت خود را جلوگیری از تهدید تروریستی از خاک افغانستان و آزادی شهروندان بازداشت‌شده اعلام کرد و گفت تعامل بین‌المللی با طالبان تاکنون به تجدیدنظر سیاستی نینجامیده است.

واشنگتن سیاست‌های سرکوبگرانه طالبان – از جمله منع کار امدادگران زن – را عامل آسیب به زلزله‌زدگان دانست و تأکید کرد افغانستان نباید بار دیگر به پناهگاه تروریسم تبدیل شود. نماینده آمریکا همچنین با اشاره به محدودیت بودجه‌ها گفت مأموریت‌های سیاسی ویژه مانند یوناما باید بر مأموریت اصلیِ ترویج صلح و امنیت با شاخص‌های عملکردی شفاف تمرکز کنند.

چین ضمن انتقاد از کاهش کمک‌های بشردوستانه و سیاسی‌سازی سازوکار تحریم‌ها، از آمریکا به‌دلیل جلوگیری از سفر مقام‌های طالبان انتقاد کرد و گفت این رویکرد تعامل بین‌المللی را مختل می‌کند. پکن از طالبان خواست با اعتدال حکمرانی کنند، به حقوق همه شهروندان از جمله زنان توجه کنند و در مورد ممنوعیت کار زنان در دفاتر سازمان ملل با یوناما «مشاوره دوستانه» داشته باشند تا مسیر فعالیت نهادهای امدادی هموار شود. نماینده چین همچنین مدعی شد وضعیت مردم بهبود یافته و خواستار تداوم و تقویت کمک‌ها بدون انگیزه‌های سیاسی شد.

روسیه با تأکید بر جدی‌بودن تهدید داعش خراسان گفت اقدامات طالبان در مقابله با این گروه کافی و مؤثر نبوده است، هرچند بر لزوم تعامل صبورانه با طالبان و پرهیز از فشار و تهدید تأکید کرد. مسکو از آنچه سیاسی‌سازی کمیته تحریم‌های ۱۹۸۸ و ممانعت از سفر مقامات طالبان خواند، انتقاد کرد و گفت گفت‌وگو با «افراد اثرگذار» تنها گزینه عملی برای پیشبرد موضوعات کلیدی است. در عین حال، روسیه اعلام کرد تشکیل حکومت فراگیر و رصد وضعیت حقوق بشر در دستور کار نظارتی‌اش باقی خواهد ماند.

پاکستان با توصیف افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان به‌عنوان بزرگ‌ترین تهدید جاری برای امنیت ملی خود، مدعی شد بیش از ۶۰ پناهگاه و مرکز آموزشی تروریستان در خاک افغانستان فعال است و گروه‌هایی مانند داعش خراسان، القاعده، تحریک طالبان پاکستان، حزب اسلامی ترکستان شرقی و ارتش آزادی‌بخش بلوچستان از پناهگاه‌های امن برخوردارند.

اسلام‌آباد گفت شواهدی از همکاری این گروه‌ها در آموزش مشترک، تجارت غیرقانونی سلاح، پناه‌دادن متقابل و اجرای حملات هماهنگ در دست دارد و از شورای امنیت خواست برای مهار انتقال سلاح‌های سبک و کوچک در افغانستان و منطقه اقدام کند. پاکستان همچنین تأکید کرد طالبان باید به تعهدات امنیتی خود عمل کنند.

هند با تأکید بر اهمیت صلح و ثبات افغانستان برای دهلی، هشدار داد که جهان نباید نسبت به تهدید گروه‌های تروریستی در افغانستان غافل شود. نماینده هند گفت سیاست فشار و مجازات طالبان به اهداف خود نرسیده و باید اقدامات مثبت این گروه تشویق و به اصلاح سیاست‌های نادرست کمک شود، اما در عین حال از هماهنگی جهانی برای جلوگیری از استفاده تروریستان از خاک افغانستان سخن گفت و وضعیت امنیتی کشور را تحت رصد دانست.

ایران با بیان این‌که طالبان کنترل امور را در دست دارند، تعامل عمل‌گرایانه و کار با این گروه را اجتناب‌ناپذیر دانست و از روابط سازنده کشورها با طالبان استقبال کرد. تهران گفت تنها راه رسیدگی به بحران اقتصادی و بشری جاری، پیگیری رویکردی مبتنی بر تعامل واقع‌گرایانه است.

در سوی دیگر، فرانسه با ارزیابی این‌که وضعیت افغانستان پس از چهار سال بدتر شده، هشدار داد خطر داعش برطرف نشده و روندهای امنیتی و حقوق بشری رو به افول است. دانمارک نیز با تمرکز بر وضعیت وخیم زنان، سیاست‌های طالبان از جمله منع کار زنان در مؤسسات امدادی و محدودیت آموزش طبی را دارای عواقب مستقیم و مرگبار بر دسترسی به خدمات و کمک‌ها دانست.

صدای جامعه مدنی نیز در شورا طنین‌انداز شد. حنیفه غروال، فعال حقوق زنان، با توصیف وضعیت به‌عنوان «آپارتاید جنسیتی» گفت سرکوب بیش از نیمی از جمعیت، زوال اقتصادی و گسترش تروریسم را در پی دارد و خواستار ادامه بدون‌وقفه کمک‌های بشری، آغاز گفت‌وگوهای بین‌الافغانی و تدوین نقشه‌راه سیاسی برای بازگشت افغانستان به جامعه جهانی شد. او تمدید مأموریت یوناما، تضمین حق آموزش و کار برای زنان و دختران، نظارت مؤثر سازمان ملل و مشروط‌سازی تعامل با طالبان به پیشرفت حقوق بشری را مطالبه کرد و از کشورها خواست روند اخراج مهاجران افغان را متوقف کنند.

غروال با اشاره به تجربه‌های میدانی هشدار داد محدودیت‌های طالبان، به‌ویژه منع ارائه خدمات از سوی مردان به زنان و منع کار زنان امدادگر، در مناطق زلزله‌زده چون کنر پیامدهای مرگبار داشته است.

در داخل افغانستان، روایت‌های متعارض همچنان جاری است: طالبان از عفو عمومی، بهبود امنیت و کاهش کشت خشخاش سخن می‌گویند و برخی کشورها بر ضرورت تعامل تأکید می‌کنند، اما گزارش‌های سازمان ملل و شهادت‌های جامعه مدنی از تعمیق محدودیت‌های ساختاری علیه زنان و جامعه مدنی، سرکوب اعتراضات و تشدید تهدیدهای تروریستی حکایت دارد.

در سطح بین‌المللی، اختلاف نظر میان اعضای شورا بر سر رفع یا تداوم محدودیت‌های سفر مقام‌های طالبان، نحوه استفاده از سازوکار تحریم‌ها و شرطی‌سازی تعامل، چشم‌انداز اجماع سریع را دشوار کرده است؛ با این حال، تقاطع سه محور «حقوق بشر»، «مبارزه با تروریسم» و «تضمین جریان کمک‌های بشردوستانه» همچنان نقطه مشترک گفتمانی اعضاست.

نشست امروز بار دیگر نشان داد افغانستان در کانون بحرانی چندلایه قرار دارد؛ اقتصاد شکننده و کمک‌وابسته، ساختار حکمرانی انحصاری با محدودیت‌های عمیق بر نیمی از جامعه، و تهدیدهای فزاینده فرامرزی. مسیر پیش‌رو – آن‌گونه که در اظهارات بازیگران مختلف بازتاب یافت – میان تعامل عمل‌گرایانه و شرطی‌سازی سخت‌گیرانه نوسان می‌کند. وزن سیاسیِ هر کدام بدون تضمین حقوق بنیادین شهروندان، به‌ویژه زنان و دختران، و بدون مهار واقعی گروه‌های تروریستی، نمی‌تواند به ثباتی پایدار منجر شود.

فراخوان اوتونبایوا برای حفظ اتحاد شورای امنیت، در کنار درخواست نمایندگان برای تمرکز یوناما بر مأموریت صلح و امنیت و استمرار بی‌طرفانه کمک‌های بشری، نقشه‌ای حداقلی اما ضروری پیش‌ِرو می‌گذارد: فشار هدفمند برای حقوق بشر و شمولیت سیاسی، همراه با کانال‌های باز امدادی و امنیتی تا شاید فرصت از دست‌رفته نسل‌ها بازپس گرفته شود.