سوءاستفاده طالبان، سکوت نهادهای جهانی و سرنوشت میلیون‌ها نیازمند

در گزارش رسمی دفتر بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان (سیگار) که در ۱۳ آگست ۲۰۲۵ منتشر شد، طالبان به سوءاستفاده گسترده از کمک‌های بشردوستانه متهم شده‌اند. این گزارش، ضمن اشاره به تبانی برخی مقام‌های سازمان ملل، هشدار می‌دهد که تنها بخش محدودی از کمک‌ها به دست نیازمندان واقعی رسیده و روند توزیع با چالش‌های ساختاری، قومی و امنیتی مواجه است.

گزارش سیگار که به کنگره ایالات متحده ارائه شده، بر پایه مصاحبه با ۹۰ مقام فعلی و سابق امریکایی، کارمندان سازمان ملل، و منابع افغانستانی تهیه شده است. با این حال، فقدان داده‌های مستقل از نهادهای مدنی داخل افغانستان، یکی از محدودیت‌های این گزارش به شمار می‌رود.

بر اساس یافته‌های سیگار، طالبان با استفاده از زور، تبعیض قومی و نفوذ در نهادهای امدادی، مسیر کمک‌های جهانی را به نفع خود منحرف کرده‌اند. برخی مقام‌های سازمان ملل نیز متهم شده‌اند که با دریافت رشوه از مؤسسات قراردادی، منابع را با طالبان تقسیم کرده‌اند. این ادعاها، اگرچه مستند به شهادت‌های متعدد است، اما هنوز از سوی نهادهای بین‌المللی به‌طور رسمی بررسی نشده‌اند.

سیگار اعلام کرده که تنها ۳۰ تا ۴۰ درصد از مجموع کمک‌های بشردوستانه‌ای که طی چهار سال گذشته به افغانستان ارسال شده – حدود چهار میلیارد دلار – به دست نیازمندان واقعی رسیده است. با این حال، تعریف دقیق «نیازمند واقعی» در گزارش ارائه نشده و این موضوع می‌تواند موجب برداشت‌های متفاوت شود؛ به‌ویژه در کشوری که بیش از ۲۳ میلیون نفر در شرایط بحرانی به سر می‌برند.

در گزارش آمده است که طالبان کمک‌ها را به مناطق خاص قومی، به‌ویژه پشتون‌نشین‌ها، هدایت کرده و دسترسی اقلیت‌هایی چون هزاره‌ها، تاجیک‌ها و ازبک‌ها را محدود کرده‌اند. این رویکرد، نه‌تنها تبعیض‌آمیز، بلکه برخلاف اصول بی‌طرفی در کمک‌رسانی بشردوستانه است.

همچنین، گزارش به مواردی از تهدید، قتل و فشار بر کارمندان سازمان‌های امدادی اشاره دارد. از جمله، یک کارمند افغانستانی پس از افشای دستبرد طالبان به کمک‌های غذایی، جان خود را از دست داده است. طالبان در روند استخدام سازمان‌های غیردولتی نیز مداخله کرده و افراد وابسته به خود را در لیست حقوق‌بگیران قرار داده‌اند، حتی بدون انجام وظایف مشخص. طبق گزارش، حداقل ۲۰ درصد از کارمندان برخی سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی وابسته به طالبان بوده‌اند.

جین آلوئیس، مسئول دفتر سیگار، از وجود «فرهنگ انکار» در میان برخی نهادهای بین‌المللی خبر داده و تأکید کرده است که بسیاری از سازمان‌های امدادی، به‌ویژه سازمان ملل، نسبت به سوءاستفاده‌های طالبان بی‌تفاوت بوده‌اند یا چشم خود را بر آن بسته‌اند. یک مقام وزارت خارجه امریکا نیز گفته است: «ما می‌دانستیم که کمک‌های مالی امریکا به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به نفع طالبان تمام می‌شود. آنچه برای من شگفت‌آور بود، میزان درگیر بودن بسیاری از سازمان‌های غیردولتی، به‌ویژه سازمان ملل، در این فساد ساختاری بود.»

طالبان اما یافته‌های این گزارش را رد کرده‌اند. سخنگوی این گروه در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز اعلام کرده که کمک‌ها به‌صورت مستقل و شفاف مصرف می‌شود و همکاری با نهادهای امدادی برای جلوگیری از سوءاستفاده ادامه دارد.

در این میان، برخی کارشناسان معتقدند که در غیاب یک دولت منتخب و نهادهای پاسخ‌گو، نهادهای بین‌المللی ناگزیر به تعامل با طالبان شده‌اند تا بتوانند حداقل بخشی از کمک‌ها را به مردم برسانند. این تعامل، هرچند از منظر انسانی قابل درک است، اما در عمل می‌تواند زمینه‌ساز تثبیت سلطه طالبان و تضعیف اعتماد عمومی شود.

گزارش‌های پیشین سیگار نیز نشان داده بودند که کمک‌های امریکا در مواردی به طالبان سود رسانده‌اند، اما گزارش اخیر به‌طور ویژه بر انحراف سیستماتیک منابع بشردوستانه تمرکز دارد.

یک مقام وزارت خارجه امریکا گفته است که «نقطه عطف» تصمیم دولت ترامپ برای قطع کمک‌ها، زمانی بود که مشخص شد طالبان آشکارا از کمک‌های امریکا استقبال می‌کند و این منابع را – چه به صورت پول نقد از طریق محموله‌های سازمان ملل و چه به شکل کالا و خدمات – برای منافع خود منحرف می‌کند.

گزارش سیگار، با وجود محدودیت‌هایش، تصویری نگران‌کننده از وضعیت کمک‌رسانی در افغانستان ارائه می‌دهد. در شرایطی که میلیون‌ها افغانستانی با بحران انسانی مواجه‌اند، انحراف منابع بشردوستانه نه‌تنها یک چالش اجرایی، بلکه یک بحران اخلاقی و اعتماد عمومی است. برای جلوگیری از سوءاستفاده، نیاز به شفافیت، نظارت مستقل، و بازتعریف رابطه نهادهای جهانی با ساختارهای قدرت محلی وجود دارد.

در کنار نقد طالبان و نهادهای بین‌المللی، باید به صدای قربانیان نیز گوش داد، آن‌هایی که در سکوت، گرسنگی، و بی‌پناهی، چشم‌انتظار کمک‌هایی هستند که گاه هرگز به دستشان نمی‌رسد. بازسازی اعتماد، تنها با اصلاح ساختارها ممکن نیست؛ بلکه با بازگشت به اصول انسانی، عدالت‌محور و بی‌طرفانه در کمک‌رسانی ممکن خواهد شد.

• پروانه صمدی؛ خبرگزاری شانا