سایه سنگین مذاکرات صلح افغانستان بر سر مسئله کشمیر

به باور هندی‌ها آمریکا برای رفع نیاز خود که رسیدن به صلح با طالبان و در نتیجه خروج نیروهایشان از افغانستان و کاستن از هزینه‌های هنگفت حضور نظامی در افغانستان است، عملاً دارد بر سر افغانستان با پاکستان معامله می‌کند و از سیاست چند سال گذشته‌اش که هند را شریک اول منطقه‌ای خود قرار داده بود، عدول کرده است.

پس از اقدام دولت راستگرای نارندا مودی در اعلام یکباره تصمیم جنجال‌برانگیز لغو خودمختاری منطقه جامو و کشمیر و سپس حذف بند مربوط به اعطای خودمختاری به منطقه کشمیر از قانون اساسی این کشور در پارلمان هند، تنش‌ها در منطقه شبه قاره بار دیگر شدت گرفته است. در پی مصوب دولت و مجلس هند ارتش این کشور وضع آماده‌باش را افزایش داد و تجهیزات نظامی بیشتری به همراه ۸ هزار نظامی به کشمیر اعزام کرد.

اما این اقدام با واکنش مردم و دولت پاکستان روبه رو شد. تظاهرات مردمی در کشمیر تحت کنترل پاکستان ادامه دارد. دولت اسلام‌آباد نیز اعلام کرد: منطقه جامو و کشمیر را منطقه اشغال شده به دست هند تلقی خواهد کرد و وزیر امور خارجه پاکستان این اقدام را پاکسازی نژادی و مقدمه الحاق کشمیر به هند دانست و با هشدار به دهلی‌نو تهدید کرد که این امر می‌تواند به جنگ جدیدی میان دو کشور تبدیل شود. در این شرایط برای بررسی بیشتر ابعاد مختلف موضوع به گفتگو با عباس فیاض، کارشناس مسائل شبه‌قاره پرداخته‌ایم.

 اهداف هند از اقدام به لغو خودمختاری منطقه کشمیر چیست؟

این مسئله دارای ابعاد مختلفی است.

در بعد داخلی حزب BJP از مدت‌ها قبل به دنبال این اقدام بوده است و این را یک موفقیت چشمگیر برای خود در جلب نظر هندوها می‌داند. در رسانه‌ها اخباری آمده بود که حزب ناسیونالیست BJP که بار دیگر قدرت را در دست گرفته، از مدت‌ها قبل قصد خاتمه دادن به وضعیت ویژه در کشمیر را داشته و حالا شرایط کنونی را مناسب تشخیص داده است.

در بعد خارجی هم توجه به شرایط زمانی که هند این اقدام را انجام داده می‌تواند در درک بهتر اهداف هند کمک کند. گفتگوهای صلح بین آمریکا و طالبان که با کمک و همکاری پاکستانی‌ها در حال انجام است و علی‌رغم وجود برخی مشکلات؛ دو طرف بر حصول پیشرفت‌های جدی در این گفتگوها تأکید دارند؛ پیام مثبتی برای هند ندارد.

از دید هند، صلحی که یک محور آن پاکستان باشد دستاورد خوبی برای آینده هند در افغانستان و منطقه نیست. به باور هندی‌ها آمریکا برای رفع نیاز خود که رسیدن به صلح با طالبان و در نتیجه خروج نیروهایشان از افغانستان و کاستن از هزینه‌های هنگفت حضور نظامی در افغانستان است، عملاً دارد بر سر افغانستان با پاکستان معامله می‌کند و از سیاست چند سال گذشته‌اش که هند را شریک اول منطقه‌ای خود قرار داده بود، عدول کرده است. این وضعیت برای هند قابل‌تحمل نیست و لذا با اعمال فشار به پاکستان، از طریق اقداماتی که در کشمیر انجام می‌دهد، قصد دارد به پاکستان و آمریکا تفهیم کند که تغییر چینش سیاسی در منطقه به نفع پاکستان؛ از سوی هند تحمل نخواهد شد.

از سوی دیگر این احتمال نیز مطرح است که در شرایطی که همه توجه‌ها به بحران افغانستان است؛ هند با بهره‌گیری از فرصت، بخواهد کار ناتمام ۷۰ ساله‌اش را در کشمیر تمام کند و این منطقه مورد مناقشه را که برابر رأی سازمان ملل سرنوشت آن باید توسط مردمش تعیین شود، رسماً به هند الحاق کند. در این شرایط پاکستان مجبور به نشان دادن عکس‌العمل خواهد شد و درگیر شدن در این بحران؛ می‌تواند روند صلح افغانستان را که با شیوه کنونی‌اش مطلوب هند نیست کُند یا متوقف کرده و یا زمینه‌ای برای اثرگذاری هند بر این روند بگشاید.

البته نظر دیگری هم وجود دارد و آن اینکه آمریکا در قبال سکوت هند در قبال مذاکرات با طالبان و عدم تخریب روند صلح آمریکا با طالبان، به هند برای الحاق کشمیر، چراغ سبز داده است که این مسئله هم در صورت یافتن مؤیدات بیشتر، در جای خود قابل‌بررسی است.

 با این اقدام چه تغییری در وضعیت کشمیر ایجاد خواهد شد؟ مردم کشمیر چه اختیاراتی را از دست خواهند داد؟

ماده ۳۷۰ قانون اساسی برای کشمیر امتیازات ویژه قائل بود. برابر آن، این منطقه دارای قدرت قانون‌گذاری و خودمختاری نسبی (به‌جز امور دفاعی، روابط خارجی و کنترل سیستم‌های ارتباطات) بود. همچنین بر اساس قوانین موجود به غیر از مردم کشمیر کس دیگری نمی‌توانست در این منطقه زمین و ملک خریداری کند. حالا با لغو این امتیازات خطر ایجاد تغییرات جمعیتی گسترده وجود دارد که در درازمدت می‌تواند ساکنان اصلی سرزمین کشمیر را به گروه اقلیت تبدیل کند که دیگر درخواستشان برای استقلال مسموع نباشد. اکنون ۸۲ درصد اهالی کشمیر مسلمان هستند و وضعیت جدید می‌تواند این آمار را تغییر دهد.

نگرانی‌های پاکستان به چه دلایلی است و اسلام‌آباد چه راهکاری را در پیش خواهد گرفت؟

پاکستان که بخشی از کشمیر را در کنترل خود دارد و به آن (کشمیر آزاد تحت کنترل پاکستان) می‌گوید، همواره از سیاست تعیین سرنوشت مردم کشمیر توسط خودشان حمایت می‌کند. دلیل آن‌هم روشن است. اگر مردم کشمیر که اکثراً مسلمان هستند بخواهند بین هند و پاکستان انتخاب کنند حتماً پاکستان را ترجیح خواهند داد. البته مردم کشمیر ممکن است گزینه سومی هم داشته باشند و آن استقلال از هردو کشور هند و پاکستان باشد که این امر در ابتدای بحران در دهه‌های قبل، گزینه مطرحی بوده است ولی پاکستان در طول این هفت دهه و خصوصاً از زمان اشغال افغانستان توسط شوروی، با انتقال فرهنگ جهادی به کشمیر و گسیل جهادیان چه از پنجابی‌ها و چه از پشتون‌های پاکستان و افغانستان، به این منطقه به‌نوعی این تمایل به پیوستن به اسلام‌آباد را تقویت کرده است. پاکستان‌ همواره به دنبال توسعه دادن به مسئله کشمیر و کشاندن پای طرف‌های دیگر نظیر سازمان‌های بین‌المللی و قدرت‌های اسلامی و قدرت‌های بین‌المللی به این مسئله است ولی هند هرگونه وساطت را رد می‌کند.

اقدام اخیر هند از دید پاکستان؛ حکم پاک کردن صورت‌مسئله را دارد و هند با این کار می‌خواهد به جهانیان اعلام کند که مشکلی به نام کشمیر در داخل خاک هند وجود ندارد و صورت‌مسئله از تعیین تکلیف تمامی کشمیر؛ به الحاق کشمیر تحت کنترل پاکستان به هند، تغییر خواهد کرد. اگر هند بتواند گام اول را با موفقیت بردارد، برای برداشتن گام بعدی هم تشجیع خواهد شد و همین امر باعث می‌شود که پاکستانی‌ها رسماً می‌گویند که برای مقابله با این سیاست هند، از همه گزینه‌ها استفاده خواهند کرد. شاید یکی از این گزینه‌ها به گرو گرفتن مذاکرات صلح افغانستان باشد، تا آمریکا مجبور شود خواسته پاکستان، مبنی برافزایش فشار بر هند و تغییر رفتار هند را عملی کند.

تأثیرات لغو خودمختاری بر امنیت منطقه و روابط دهلی- اسلام‌آباد در آینده چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مسلماً این مسئله موجب افزایش تنش‌های منطقه‌ای خواهد شد و روابط دهلی‌نو و اسلام‌آباد را در مسیر افزایش تنش و حتی بحرانی شدن قرار خواهد داد. این امر بر سیاست و مناسبات کشورهای منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای با دو کشور هند و پاکستان‌ هم اثر خواهد گذاشت و رقابت هند و پاکستان برای کسب حمایت کشورهای دیگر هم تشدید خواهد شد. آنچه در این میان از همه مهم‌تر است این است که در سایه این بحران، ممکن است مردم کشمیر بازهم از رسیدن به حق تعیین سرنوشت خود بازبمانند و یا وجه‌المصالحه معاملات بزرگ‌تری شوند. احتمال این امر، رسالتی را به دوش کشورهای اسلامی قرار می‌دهد که با یک دیپلماسی سنجیده به دنبال حل مسئله به شکلی باشند که ذی‌نفع اصلی یعنی مردم کشمیر، بیشترین بهره را از آن ببرند.

• منبع: وبسایت فارسی الوقت