بگرام؛ بازگشت آمریکا یا آغاز فصل تازه‌ای در تعامل با طالبان؟

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در دو نوبت – در لندن و سپس در کاخ سفید – اعلام کرد که واشنگتن در حال رایزنی با طالبان برای بازگرداندن پایگاه هوایی بگرام است. وی با انتقاد از خروج پیشین آمریکا از این پایگاه، آن را «شرم‌آورترین روز در تاریخ کشور» خواند و تأکید کرد که «هرگز نباید آن را واگذار می‌کردیم.»

ترامپ پایگاه بگرام را از نظر نظامی و ژئوپلیتیک «بسیار مهم» توصیف کرد و افزود که نزدیکی آن به تأسیسات اتمی چین، اهمیت آن را دوچندان کرده است. این اظهارات با واکنش وزارت خارجه چین همراه شد؛ سخنگوی این وزارتخانه اعلام کرد که پکن به «تمامیت ارضی افغانستان» متعهد است و از «افزایش خشونت‌ها» در منطقه حمایت نمی‌کند.

در مقابل، طالبان نه‌تنها سکوت نکرده‌اند، بلکه موضعی صریح اتخاذ کرده‌اند. وزیر خارجه طالبان اخیراً اعلام کرده است که حتی اگر ایالات متحده این گروه را به رسمیت بشناسد و افغانستان را بازسازی کند، باز هم اجازه بازگشت به بگرام را نخواهند داد. این موضع‌گیری نشان‌دهنده خط قرمز ایدئولوژیک طالبان در برابر هرگونه حضور نظامی خارجی حتی در قالب توافق سیاسی یا کمک اقتصادی است.

با این حال، منابع خبری از مذاکرات پشت‌پرده میان طالبان و آمریکا خبر داده‌اند. طبق گزارشی از منابع مطلع، طالبان برای واگذاری پایگاه بگرام، مبلغ ۱ میلیارد دلار در ماه درخواست کرده‌اند، در حالی‌که ایالات متحده تنها ۳۰۰ میلیون دلار پیشنهاد داده است. این اختلاف سنگین باعث توقف مذاکرات شده و نشان‌دهنده پیچیدگی تعاملات در فضای پساجنگ افغانستان است.

در داخل افغانستان، چهره‌های پیشین طالبان نیز مخالفت خود را با بازگشت نظامیان خارجی اعلام کرده‌اند. ملا عبدالسلام ضعیف، سفیر پیشین طالبان در پاکستان، تأکید کرده است که «افغانستان آماده پذیرش حضور نظامی خارجی نیست.»

کارشناسان نظامی و سیاسی اما دیدگاه‌های متفاوتی دارند. اجمل عمر شینواری، آگاه امور نظامی، هشدار داده است که هرگونه اقدام بدون اجماع منطقه‌ای ممکن است افغانستان را به جنگی تازه بکشاند. در مقابل، برخی تحلیل‌گران معتقدند که بازگشت آمریکا به بگرام، اگر در قالب توافقی سیاسی و با هدف ثبات منطقه‌ای صورت گیرد، می‌تواند به کاهش انزوای افغانستان و باز شدن روزنه‌ای برای تعاملات بین‌المللی کمک کند.

سمیع یوسفزی، تحلیل‌گر سیاسی، معتقد است که رهبران طالبان چنین معامله‌ای را «ناممکن» می‌دانند، اما برخی چهره‌های این گروه در کابل ممکن است به دنبال تعامل محدود با آمریکا باشند. این دیدگاه نشان‌دهنده شکاف احتمالی در درون ساختار طالبان میان جناح‌های ایدئولوژیک و عمل‌گرایان سیاسی است.

پایگاه هوایی بگرام، واقع در ۴۰ کیلومتری شمال کابل، در دهه ۱۹۵۰ توسط اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد و در طول حضور بیست‌ساله آمریکا، به‌عنوان مرکز فرماندهی اصلی نیروهای آمریکایی مورد استفاده قرار گرفت. این پایگاه دارای باند پرواز ۳.۶ کیلومتری از فولاد و کانکریت است که برای هواپیماهای جنگی و باربری مناسب است و از نظر لجستیکی، یکی از مهم‌ترین دارایی‌های نظامی آمریکا در منطقه محسوب می‌شود.

در شرایطی که افغانستان با بحران مشروعیت، فشارهای اقتصادی، تهدیدهای تروریستی و انزوای دیپلماتیک مواجه است، بازگشت آمریکا به پایگاه هوایی بگرام می‌تواند فراتر از یک اقدام نظامی تلقی شود و به‌عنوان نشانه‌ای از آغاز مهندسی تعامل با طالبان مورد ارزیابی قرار گیرد. این ابتکار، اگرچه با موضع‌گیری سخت‌گیرانه طالبان مواجه شده، اما می‌تواند بخشی از راهبرد فشار حداکثری واشنگتن برای وادار کردن طالبان به بازنگری در سیاست‌های انزواطلبانه و گشودن مسیر تعامل منطقه‌ای باشد.

درخواست ماهانه یک میلیارد دلار از سوی طالبان برای واگذاری بگرام، نه‌تنها نشان‌دهنده نگاه تجاری و غیرواقع‌گرایانه این گروه به مناسبات امنیتی است، بلکه گواهی بر مقاومت ایدئولوژیک آنان در برابر هرگونه حضور خارجی حتی در قالب توافقات بازسازی است. این موضع‌گیری، چالشی جدی برای دیپلماسی منطقه‌ای به شمار می‌رود، اما در عین حال فرصتی برای آزمودن ظرفیت طالبان در پذیرش قواعد تعامل جهانی نیز هست.

موفقیت این طرح منوط به مجموعه‌ای از عوامل کلیدی است؛ از جمله تغییر در رویکرد سیاسی طالبان نسبت به غرب، ایجاد اجماع منطقه‌ای با مشارکت قدرت‌هایی چون چین، روسیه، ایران و کشورهای آسیای میانه، تضمین استقلال افغانستان در چارچوب تعاملات بین‌المللی، و توجه به خواست مردم افغانستان برای خروج از چرخه خشونت و انزوا.